VİRAL HASTALIKLAR VE BAĞIŞIKLAMA

Yazı dizimizin bu bölümünde sizlere viral hastalıklar ve bağışıklama için kullanılan aşıların özelliklerinden bahsetmek istiyorum.

VİRAL HASTALIKLAR

1. Hepatit A:

Hepatit A hastalığı, Hepatit A virüsünün bulaşması sonucu ortaya çıkan bir karaciğer enfeksiyonudur. Hastalık çoğunlukla dışkı ile kirlenmiş, hastalık etkeni içeren su ve gıda tüketiminden kaynaklanır. Yemek hazırlayan ve gıda sektöründe çalışan kişilerin temizlik önlemlerine dikkat etmemesi, kanalizasyon suları ile kirlenmiş besinlerin çiğ ya da az pişmiş olarak yenilmesi en sık bulaşma yollarıdır. Bunun dışında yanında bir diğer bulaş yolu da eşcinsel/biseksüel cinsel ilişkidir. Hijyenik şartların kötü olduğu ülkelerde sıktır. 

• Belirtileri: Hepatit A virüs enfeksiyonları erişkinlerde çoğunlukla belirti verirken, 6 yaşından küçük çocuklarda genellikle hafif seyreder. İleri yaşlarda hastalığın ciddiyeti giderek artar. Genellikle bulgular virüsle temas ettikten sonra 15-50 gün (ortalama 28 gün) sonra  ortaya çıkar. Halsizlik, yorgunluk,İştah kaybı,Bulantı-kusma, mide rahatsızlığı,İshal,Karın ağrısı,Kilo kaybı ,Ateş,Gözlerde ve ciltte sararma ,Koyu renkli (çay rengi) idrar,Çamur gibi veya beyazımsı dışkı.
• Korunma yöntemleri: Hepatit A enfeksiyonunun esas bulaş yolu göz önüne alındığında virüsün yiyecek, su ve çevreye bulaşmasının önlenmesi en önemli kontrol yöntemidir. Genel temizlik kurallarına uyulmalı.Eller su ve sabunla yıkanılmalı.Gıda sektöründe çalışan kişilerin kontrol edilmeli.Temiz olduğundan ve iyice piştiğinden emin olunan yiyecekler tüketilmeli.Bölgede kuyu suyu ya da depo suyu kullanılıyorsa, klor kullanma talimatına uygun şekilde mutlaka sular klorlanmalı.Zorunlu hallerde su en az 10 dakika kaynatılarak kullanılmalı.Çöplerin, ağzı kapalı çöp kutularında toplanmalı ve çöp poşetlerinin ağzı kapatılarak bırakılmalıdır.
• Kullanılan aşılar: EPAXAL BERNA, HAVRİX,AVAXİM,VAQTA,HAVTEC
• Dozlama: HAVRİX pediatrik için 18 yaşa kadar yetişkin için 16 yaş üstü   tek doz uygulanır. Rapel 6 ay -5 yıl arasında . AVAXİM için pediatrik ve yetişkinler için tek doz uygulanır. Rapel 6-36 ay arasında . VAQTA için pediatrik ve yetişkinlerde tek doz uygulanır. Rapel 6-18 ay arasında .HAVTEC 15 yaşa kadar tek doz . rapel 6 ay sonra. Hepatit a aşıları 1 yaş altındaki bebeklerde kullanılmaz.
• Hepatit B:

Hepatit B virüsünün neden olduğu hastalık, karaciğer iltihabı olarak da tanımlanabilir. Hastalık kişiden kişiye kan yoluyla, vücut sıvılarının temasıyla ve cinsel yolla bulaşır. Anne adayının karnındaki bebeğe de bulaşabilen hastalık, tedavi edilmediğinde siroz ve karaciğer kanseri gibi yaşamı tehdit eden hastalıklara yol açabilir. Hepatit B virüsü, bazı kişilere bulaştıktan sonra hastalığa yol açmaksızın vücutta yaşamını sürdürebilir. Bazı kişilerde ise hastalık iyileşmesine rağmen virüs vücuttan atılamaz. Bu kişilerde virüs herhangi bir semptoma yol açmasa da kişinin taşıyıcılığı ve dolayısıyla enfeksiyonu bulaştırma riski devem eder. Hepatit B virüsü taşıyıcısı olan kişilerin büyük çoğunluğu, virüse bağlı bir sağlık sorun yaşamadan ömür boyu yaşayabilirken bu kişilerin %10’unda hepatit B hastalığı gelişebilir. Bu yüzden hepatit B taşıyıcı olan kişilerin düzenli aralıklarla takip edilmesi önerilir. Hepatit B, akut ve kronik olarak ikiye ayrılır. Akut Hepatit B enfeksiyonunda kişi, virüse maruz kaldıktan sonraki 6 ay içinde iyileşir. Kronik hepatit B ise virüs sağlıklı kişiye bulaştıktan sonra 6 ay içinde yok edilemeyen vakalar için kullanılan bir tanımdır. Akut Hepatit B enfeksiyonunun yetişkinler arasında kronikleşme sıklığı %1 ila %5 civarındayken bu oran yenidoğanlarda %90 seviyesine kadar yükselir. Farklı bir deyişle hastalığın kronikleşme ihtimali yaş ilerledikçe düşer. Ancak çok nadir de olsa fulminan Hepatit B tablosu ortaya çıkabilir. Fulminan Hepatit B ani başlar ve hızla karaciğer yetmezliğine yol açarak hayati tehlike oluşturabilir.

• Belirtileri: Virüs kişiye bulaştıktan sonra kuluçka süresi 6 hafta ila 6 ay arasındadır. Bu süre boyunca kişi bulaştırıcıdır. Cinsel temas ve vücut sıvılarıyla bulaşan Hepatit B hastalığı, karaciğer hasarına neden olur. Karaciğerin hasarlanması gerçekleşene kadar belirti vermeden ilerleyebilen hastalık, çoğunlukla siroz ya da kansere dönüştüğünde tanı alır. Semptomatik ilerleyen vakalarda ortaya çıkan hepatit B belirtileri ise şu şekilde sıralanabilir: Hâlsizlik ve yorgunluk,Ateş,İştah kaybı,Kilo kaybı,Bulantı ve kusma,Kanlı kusma,Gözlerde ve ciltte sararma,Karında ödeme bağlı olarak şişkinlik,Bacaklarda ödem,Karın ağrısı,Bağ ağrısı,Eklem ağrıları,İshal,Dışkı renginin açılması,İdrar renginin koyulaşması,Cildin kolayca morarması.
• Korunma yöntemleri: Hepatit B virüsünden kaçınmak için alınabilecek en etkili önlem aşılanmaktır. Bunun yanı sıra korunmasız cinsel ilişkiye girilmemeli ve bir kere dahi olsa başkasına ait diş fırçası, ruj ve tırnak makası gibi nesneler ortak kullanılmamalıdır.
• Kullanılan aşılar: ENGERİX-B,EUVAX-B,H-VAC,HB-VAC
• Dozlama: 3 doz 1,2,6 aylarda yapılır. Rapel immun sistemi baskılanmış kişler için 5 yılda bir yapılır.
• İnfluenza (grip):

İnfluenza, başlıca burun, boğaz, bronşlar ve bazen akciğerleri etkileyen, hafif veya ağır bir seyir gösterebilen, bulaşıcı viral bir hastalıktır. A, B, C olmak üzere 3 tip influenza virüsü vardır.

• Belirtileri: Mevsimsel grip yaklaşık 2 günlük kuluçka süresinin ardından ortaya çıkan ani başlangıçlı yüksek ateş(bütün grip hastalarında ateş olmayabilir), öksürük (genellikle kuru), baş ağrısı, kas ve eklem ağrıları, boğaz ağrısı, burun akıntısı veya burun tıkanıklığı, ciddi halsizlik, yorgunluk, titreme, bazen ishal ve kusma ile karakterizedir. Öksürük ağır olabilir ve 2 hafta ya da daha uzun süre devam edebilir. İnsanların çoğu herhangi bir tıbbi tedaviye gerek kalmadan 1 hafta içinde iyileşirler. Ama bazı insanlarda hayatı tehdit edebilen ve ölümle sonuçlanabilen komplikasyonlar (zatürre, bronşit, sinüs ve kulak enfeksiyonları ) gelişebilmektedir. Küçük çocuklar, 65 yaş ve üzeri insanlar, hamileler ve kronik hastalığı olanlar (astım, diyabet, kalp hastalıkları gibi) bu kapsamdadır. Kronik sağlık problemleri kötüleşebilir, astımlı hastalarda griple tetiklenen astım atakları, kronik konjestif kalp yetmezliği bulunan hastalarda durumlarının ağırlaşması söz konusu olabilir.
• Korunma yöntemleri: Hastalıktan ve/veya ciddi sonuçlardan korunmanın en etkili yolu aşılanmadır. Güvenli ve etkili aşılar mevcuttur ve 60 yıldan fazla zamandır kullanılmaktadır. İnfluenza virüsleri sürekli değişim gösterirler. Aşıda bulunan virüsler, dolaşımdaki virüslerle iyi eşleştiği zaman aşı çok etkili olur. Aşının, grip mevsimi başlamadan, Ekim ayı sonuna kadar yaptırılmış olması önerilir. Yaşlılarda aşı hastalıktan korumada daha az etkili olabilir ancak hastalığın şiddetini, komplikasyonlarını ve ölümü azaltabilir. Aşı, ciddi komplikasyonlar açısından yüksek risk grubunda yer alan insanlar, bu insanların bakımıyla ilgilenen ve birlikte yaşayan insanlar için özellikle önemlidir.Dünya Sağlık Örgütünün yıllık aşılanmayı önerdiği gruplar: Gebeliğin herhangi bir aşamasındaki hamileler, 6 ay – 5 yaş arası çocuklar, 65 yaş ve üzeri yetişkinler, Kronik sağlık sorunları olanlar, Sağlık çalışanları.Gripten korunmada aşı kadar şu önlemleri uygulamak ta önemlidir:Hasta insanlarla yakın temastan kaçının.Hastayken, bulaşı önlemek için olabildiğince başkalarıyla teması sınırlandırın, grip benzeri bir hastalığa yakalanmışsanız, tıbbi bakım veya diğer ihtiyaçlar dışında  en az 24 saat evde kalmanız önerilir.Öksürürken veya hapşırırken burnunuzu ve ağzınızı bir mendille veya dirseğin içi ile kapatın. Mendil kullandıktan sonra, kapalı bir çöp kutusuna atın ve ellerinizi yıkayın.Ellerinizi sık sık sabun ve suyla yıkayın. Sabun ve su yoksa, alkol bazlı bir el dezenfektanı kullanın.Gözlerinize, burnunuza ve ağzınıza kirli ellerle dokunmaktan kaçının. Mikroplar bu şekilde bulaşır.Grip gibi mikroplarla kontamine olabilecek yüzeyleri ve nesneleri temizleyin ve dezenfekte edin.
• Kullanılan aşılar: VAXIGRIP, FLUARIX,
• Dozlama: eylül-şubat ayları arasında yetişkinlerde tek doz,6ay-9 yaş arası pediatrik kullanımda 4hafta sonra 2. Doz. Uygulanır.
• HPV :

HPV (Human Papilloma Virus) bir enfeksiyon etkenidir. Bir kişinin birden fazla tip ile enfekte olması müm­kündür. Bazı tip HPV’ler sadece genital siğillere neden olurlar, bazı tip HPV’ler ise vücudun ba­ğışıklık sistemi tarafından birkaç yıl içinde etkisiz hale getirilerek herhangi bir sağlık sorununa ne­den olmazlar. Ama bazı tip HPV’ler vardır ki sağ­lık açısından yüksek-riskli gruptadır ve dünyadaki tüm kanserlerin %5’inden sorumludurlar.

• Belirtileri: Penil kanser ve öncü lezyonları, Anogenital siğiller,Genital bölge dışı siğiller,Anal kanser,Orofarenks kanseri,Tekrarlayıcı solunum sistemi papillomatozu, Vulva ve vajinal kanser
• Korunma yöntemleri: Her cinsel ilişkide ağız, penis, vajina kondomu kullanmak,  Seks oyuncaklarını paylaşmamak,  HPV aşısı yaptırmak.
• Kullanılan aşılar: CERVARİX,GARDASİL,GARDASİL 9
• Dozlama: Her üç HPV aşısının altı aylık zaman dilimi içerisinde intramuskuler (IM) yoldan 3 doz(0,2.,6. aylarda) uygulanması tavsiye edilmektedir.  

• Rotavirüs:

Rota virüs tüm dünyada her yıl milyonlarca kişiyi etkileyen bir virüstür. Özellikle çocukluk çağındaki gastroenteritlerin en sık etkenidir. Birçok kişide rotavirus ishali selim seyrederken ölümcül sonuçlar doğurması nedeniyle önemli bir halk sağlığı problemidir. İnce barsakları etkileyip sıvı ve elektrolit emilimini bozarak vücuttan ciddi sıvı kaybına neden olur.

• Belirtileri:  Hastalığın kuluçka süresi 1-3 gündür. Bu süre sonunda hafif ateş olur beraberinde kusma olabilir veya olmayabilir. Sonrasında karın ağrısı ve çok bol su gibi ishal başlar. Çocukta şiddetli ve dirençli iştahsızlık yapar. Bu da çocuğun yeterince sıvı almasını engelleyebilir. İshal o kadar sıktır ki çocuk kısa sürede susuz kalabilir (dehidratasyon). Ateş ve kusma çoğunlukla 2 günde geçer ishal ise 5-8 gün sürebilir. İshal sırasında hafif üst solunum yolu enfeksiyonu bulguları (öksürük burun akıntısı) görülebilir.
• Korunma yöntemleri: Genel hijyen önlemleri bulaşmayı azaltır. El yıkama, enfekte vakaların izolasyonu, hastanelerde hastane kaynaklı ishali önlemede yardımcıdır. Virüs yakınmaların ortaya çıkışından 10 – 12 gün sonrasına kadar dışkı ile atılmaktadır.Rota virüse karşı aşı uygulanmaktadır. İdeal aşılama 2. ay ile 3. ayda başlamalıdır.
• Kullanılan aşılar: ROTARİX, ROTATEQ
• Dozlama:  Rotarix  2 doz ( ilk doz bebek 16 haftadan önce uygulanmak üzere en az 4 hafta ara verilir dozlama 24. Haftadan önce tamamlanmalıdır.)

Rotateq  3 doz(ilk doz 6-12 haftalar arası başlanma koşulu ile en az 4 hafta ara ile uygulanır.son doz 32. Haftaya kadar verilebilir.

• Kuduz:

Kuduz, evcil ve vahşi hayvanlarda görülen, zoonoz viral bir hastalıktır. Bu viral hastalık, insanlar da dâhil olmak üzere tüm memelilerin merkezi sinir sistemini etkiler. Hastalığın belirtileri ortaya çıktığında kuduz hemen hemen her zaman, hem hayvanlar hem insanlar için ölümcüldür.

• Belirtileri: Hastalığın belirtileri ortaya çıktıktan sonra, hastalık neredeyse hem hayvanlar hem de insanlar için öldürücüdür. Kuduz tanısını klinik gözlemlere dayanarak yapmak zordur ve tanı çoğunlukla güvenilmezdir.Hayvanlarda en güvenilir kuduz işaretleri şiddetli davranış değişiklikleri ve açıklanamayan ilerleyici felçtir. Hastalık hayvanlarda saldırgan davranış ve/veya letarji ve felç belirtileri gösterebilir.İnsanlarda kuduzun ilk bulguları baş ağrısı, ateş, kaygı ve karıncalanma veya ısırık bölgesi yakınlarında değişen duyarlılıklar olabilir. İnsanların çoğunda aynı zamanda göz bebeklerinin genişlemesi, ses ve ışığa alışılmadık duyarlılık, değişen vücut sıcaklığı, nöbetler, halüsinasyonlar ve hidrofobi (suyla temasta hatta su gördükten sonra spazmlar) görülür.Hem insanlarda hem de hayvanlarda kuduz felçten komaya, daha sonra ölüme neden olur.
• Korunma yöntemleri: Kuduz, doğru aşılama ve bilinçlendirme programları ile % 100 önlenebilir. Kuduzla mücadele etmenin yolları: Köpek ve vahşi hayvanların toplu aşılanması yoluyla kaynaktaki enfeksiyonun azaltılması veya ortadan kaldırılması,İnsanlarla temasta olan evcil hayvanların ve yüksek riske maruz kalan çiftlik hayvanlarının aşılanması,İnsanlarda aşılama ve anti-rabies immunoglobulin uygulaması ile kuduzun önlenmesi ve tedavisi,Evcil hayvan sahipleri ve veteriner hekimler, hayvanların aşılandığından emin olarak kuduza karşı küresel mücadelede kilit rol oynarlar.
• Kullanılan aşılar: INDIRAB
• Dozlama:  Maruz kalma öncesi uygulanan kuduz aşısı takvimi, aşağıda belirtilen zamanlarda verilen 3 dozdan oluşur: 1. Doz: Uygun görüldüğü zaman 2. Doz: 1. Dozdan 7 gün sonra 3. Doz: 1. Dozdan 21 veya 28 gün sonra

Kuduza maruz kalmış ve daha önce hiç aşı yaptırmamış bir kişiye hemen bir doz ve 3. 7. ve 14. günlerde ek doz olmak üzere toplam 4 doz kuduz aşısı yapılmalıdır. Ayrıca, ilk doz aşı ile aynı anda Kuduz Bağışıklık Globulini  daha yapılmalıdır.

• Suçiçeği:

Suçiçeği hastalığı, genellikle erken çocukluk döneminde geçirilen, varisella zoster virüsünün (VZV) neden olduğu, sıklıkla ateşin de eşlik ettiği, yaygın ve kaşıntılı, içi sıvı dolu döküntülerle karakterize, bulaşıcılığı yüksek bir hastalıktır.

• Belirtileri: Suçiçeği hastalığında döküntüler genellikle virüsle temastan 14-16 gün sonra ortaya çıkmakla birlikte, bu süre 10 ila 21 gün arasında değişebilir(kuluçka dönemi). Döküntüler başlamadan 1-2 gün önce ateş, halsizlik, iştahsızlık, baş ağrısı ve bazen hafif karın ağrısı görülebilir. Bu belirtiler genellikle döküntüler ortaya çıktıktan sonraki 2-4 gün içerisinde geçer. Ciltte kaşıntılı kızarıklıklar şeklinde başlayan döküntüler, hafif kabarıklaşarak berrak, içi sıvı dolu kabarcıklar(veziküller) haline gelir ve 24-48 saat sonra kabuklanmaya başlar. İlk oluşan döküntüler kabuklanmaya başlarken yaklaşık 5-7 güne kadar yeni döküntüler ortaya çıkar. Aynı bölgede, farklı evrelerdeki döküntülerin bir arada görülmesi, suçiçeği hastalığının tipik özelliğidir. Döküntüler saçlı deriden başlayarak yüz ve gövdeye doğru yayılır. Yoğunluğu kollarda ve bacaklarda daha azdır. Döküntüler gövdede ve kol ile bacakların üst kısımlarında yoğundur.Döküntüler ilk günlerde daha yoğun olmak üzere yedinci güne kadar devam eder. Sayısı genellikle 250-500 civarındadır. Suçiçeği hastalığının şiddeti yaşla birlikte artar.
• Korunma yöntemleri: Hasta kişilerle temas edilmemelidir. Suçiçeği hastalığından korunmanın en önemli yolu aşılamadır.
• Kullanılan aşılar: VARILRIX,VARIVAX
• Dozlama: 12-18 aylık çocuklarda tek doz uygulanır. 13 yaşına kadar aşılanmamış ise 4-8 hafta ara ile 2 doz uygulanır.
• Sarı humma:

Sarı humma, enfekteAedes veya Haemagoguscinsi sivrisineklerin sokmasıyla bulaşan, akut viral kanamalı bir hastalıktır. Sarı humma virüsü, Flaviviridaeailesinden Arbovirüstür.

• Belirtileri: Hastalığın kuluçka süresi 3-6 gündür. Hastalık pek çok kişide belirti göstermez. Belirti gösterenlerde sıklıkla ateş, belirgin sırt ağrısı ile birlikte kas ağrısı, baş ağrısı, iştahsızlık, bulantı veya kusma olur. Çoğunlukla belirtiler 3-4 gün sonra kaybolur. Bununla birlikte hastaların küçük bir yüzdesinde, başlangıçta görülen belirtilerin kaybolmasından sonraki 24 saat içerisinde ikinci daha ciddi bir klinik tablo görülür. Yüksek ateş, genellikle karaciğer ve böbrekler olmak üzere çeşitli vücut sistemlerinin etkilendiği görülür. Ayrıca bu aşamada sarılık (ciltte ve gözlerde), koyu renkli idrar, kusma ile birlikte karın ağrısı görülebilir. Ağız, burun, göz veya mide kanaması görülebilir. 
• Korunma yöntemleri: Hastalıktan korunmanın en önemli yolu, sivrisinek sokmalarından korunmak ve hastalığın görüldüğü bölgelere gitmeden önce Sarı humma aşısı yaptırmaktır. Hastalığın görüldüğü ülkeleri seyahat edecekler mutlaka sağlık bakanlığının tavsiyelerine riayet etmelidir.
• Kullanılan aşılar: STAMARIL
• Dozlama: hastalığın bulunduğu ülkeye gitmeden 9 aylık-59 yaş arası kişilerde 10 gün önce tek doz uygulanmalıdır.

Bağışıklama için özet niteliğindeki bu bilgilerin meslektaşlarımız için faydalı olması dileği ile…